ชิมฺหํ คจฺฉตีติ กุฏิลํ คจฺฉติ, อติตฺถํ คณฺหาติฯ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สตีติ นยตีติ เนตฺตาฯ ตสฺมิํ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต กุฏิลํ คนฺตฺวา อติตฺถํ คณฺหนฺเต อิตราปิ อติตฺถเมว คณฺหนฺตีติ อตฺโถฯ เนเตติปิ ปาโฐฯ ทุกฺขํ เสตีติ ทุกฺขํ สยติ, ทุกฺขิตํ โหตีติ อตฺโถฯ

ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโยฯ

(8) 3. อปณฺณกวคฺโค

1. ปธานสุตฺตวณฺณนา

[71] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม อปณฺณกปฺปฏิปทนฺติ อวิรทฺธปฺปฏิปทํฯ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหตีติ การณญฺจสฺส ปริปุณฺณํ โหติฯ อาสวานํ ขยายาติ อรหตฺตตฺถายฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

3. สปฺปุริสสุตฺตวณฺณนา

[73] ตติเย อวณฺโณติ อคุโณฯ ปาตุ กโรตีติ กเถติ, ปากฏํ กโรติฯ ปญฺหาภินีโตติ ปญฺหตฺถาย อภินีโตฯ อหาเปตฺวา อลมฺพิตฺวาติ อปริหีนํ อลมฺพิตํ กตฺวาฯ เอตฺถ จ อสปฺปุริโส ปาปิจฺฉตาย อตฺตโน อวณฺณํ ฉาเทติ, สปฺปุริโส ลชฺชิตาย อตฺตโน วณฺณํฯ อิทานิ ยสฺมา อสปฺปุริโส หิโรตฺตปฺปรหิโต สํวาเสน อวชานาติ, สปฺปุริโส ปน หิโรตฺตปฺปสมนฺนาคโต สํวาเสนาปิ นาวชานาติฯ ตสฺมา อสปฺปุริสภาวสาธกํ อธุนาคตวธุโกปมฺมํ ทสฺเสตุํ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, วธุกาติอาทิมาหฯ ตตฺถ วธุกาติ สุณิสาฯ ติพฺพนฺติ พหลํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

4-5. อคฺคสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[74-75] จตุตฺเถ สีลคฺคนฺติ อคฺคปฺปตฺตํ อุตฺตมสีลํฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถฯ ปญฺจเม รูปคฺคนฺติ ยํ รูปํ สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อิทํ รูปคฺคํ นามฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ภวคฺคนฺติ เอตฺถ ปน ยสฺมิํ อตฺตภาเว ฐิโต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, เอตํ ภวคฺคํ นามาติฯ

6. กุสินารสุตฺตวณฺณนา

[76] ฉฏฺเฐ อุปวตฺตเนติ ปาจีนคตาย สาลปนฺติยา อุตฺตเรน นิวตฺติตฺวา ฐิตาย เวมชฺฌฏฺฐาเนฯ อนฺตเรน ยมกสาลานนฺติ ทฺวินฺนํ สาลรุกฺขานํ อนฺตเรฯ กงฺขาติ ทฺเวฬฺหกํฯ วิมตีติ วินิจฺฉิตุํ อสมตฺถตาฯ ‘‘พุทฺโธ นุ โข น พุทฺโธ นุ โข, ธมฺโม นุ โข น ธมฺโม นุ โข, สงฺโฆ นุ โข น สงฺโฆ นุ โข, มคฺโค นุ โข น มคฺโค นุ โข, ปฏิปทา นุ โข น ปฏิปทา นุ โข’’ติ ยสฺส สํสโย อุปฺปชฺเชยฺย, ตํ โว วทามิ ปุจฺฉถ, ภิกฺขเวติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ สตฺถุคารเวนปิ น ปุจฺเฉยฺยาถาติ ‘‘มยํ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิมฺห, จตฺตาโร ปจฺจยาปิ โน สตฺถุ สนฺตกาวฯ เต มยํ เอตฺตกํ กาลํ กงฺขํ อกตฺวา น อรหาม อชฺช ปจฺฉิเม กาเล กงฺขํ กาตุ’’นฺติ สเจ เอวํ สตฺถริ คารเวน น ปุจฺฉถฯ สหายโกปิ, ภิกฺขเว, สหายกสฺส อาโรเจตูติ ตุมฺหากํ โย ยสฺส ภิกฺขุสฺส สนฺทิฏฺโฐ สมฺภตฺโต, โส ตสฺส อาโรเจตุ, อหํ เอกสฺส ภิกฺขุสฺส กเถสฺสามิ, ตสฺส กถํ สุตฺวา สพฺเพ นิกฺกงฺขา ภวถาติ ทสฺเสติฯ เอวํ ปสนฺโนติ เอวํ สทฺทหามิ อหนฺติ อตฺโถฯ ญาณเมวาติ นิกฺกงฺขภาวปจฺจกฺขกรณญาณํเยว เอตฺถ ตถาคตสฺส, น สทฺธามตฺตนฺติ อตฺโถฯ อิเมสญฺหิ, อานนฺทาติ อิเมสํ อนฺโตสาณิยํ นิสินฺนานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํฯ โย ปจฺฉิมโกติ โย คุณวเสน ปจฺฉิมโก, อานนฺทตฺเถรํเยว สนฺธายาหฯ

7. อจินฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา

[77] สตฺตเม อจินฺเตยฺยานีติ จินฺเตตุํ อยุตฺตานิฯ น จินฺเตตพฺพานีติ อจินฺเตยฺยตฺตาเยว น จินฺเตตพฺพานิฯ ยานิ จินฺเตนฺโตติ ยานิ การณานิ จินฺเตนฺโตฯ อุมฺมาทสฺสาติ อุมฺมตฺตกภาวสฺสฯ วิฆาตสฺสาติ ทุกฺขสฺสฯ พุทฺธวิสโยติ พุทฺธานํ วิสโย, สพฺพญฺญุตญฺญาณาทีนํ พุทฺธคุณานํ ปวตฺติ จ อานุภาโว จฯ ฌานวิสโยติ อภิญฺญาฌานวิสโยฯ กมฺมวิปาโกติ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียาทีนํ กมฺมานํ วิปาโกฯ โลกจินฺตาติ ‘‘เกน นุ โข จนฺทิมสูริยา กตา, เกน มหาปถวี, เกน มหาสมุทฺโท, เกน สตฺตา อุปฺปาทิตา, เกน ปพฺพตา, เกน อมฺพตาลนาฬิเกราทโย’’ติ เอวรูปา โลกจินฺตาฯ